De vereniging Hart voor Stad biedt u – in het kader van MKZNSTD - en gehoord de discussies op de bijeenkomsten voor MKZNSTD - hierbij onze voorstellen aan over een vernieuwende stad. Het betreft overwegingen die een raamwerk vormen voor toekomstige plannen.

 

 

INHOUD:

1 Woord vooraf

2 Maar nu? Co-creatie op weg naar 2040.

3 Ontwikkeling van een visie

4 Uitwerking van enkel thema’s

5 Infrastructuur

6 Woningbouw

7 Hoeveel huizen hebben we nodig in de komende 25 jaar?

8 Oude wijken, is Zaanstad toe aan een complete sanering?

9 Binnenstedelijke ruimte

10 Nieuwe wijken

11 Bedrijven en bedrijventerreinen

12 Verder proces

13 Projectorganisatie

 

 

1 Woord vooraf

In 1974 werden een zevental gemeenten tot een stad samengevoegd onder de naam Zaanstad. Vooral in de gebieden buiten Zaandam bestond er vanuit de burgers veel weerstand tegen deze fusie. Daarom werd besloten het centrum van de stad naar het midden van de gemeente te brengen. Zodoende werd de zure appel van de bewoners buiten Zaandam verguld waarmee het doel werd nagestreefd om alle bewoners zich “Zaanstadters” te voelen.  Dit werd in steen gebeiteld door de bouw van het stadhuis in Zaandijk.

Helaas was deze instelling van korte duur.

Vroegere stadsuitbreidingen werden gemaakt omdat het aantal inwoners daarom vroeg en zo kwamen dan de stadsuitleggen en de uitstulping van steden en dorpen. Als de kwaliteit van een woning te slecht was of niet menswaardig, dan werd er gesaneerd of gesloopt. Na 1900 werd er gebouwd met panden met een gemiddelde levensduur van 100 jaar of wel werden de panden in 50 jaar afgeschreven.

Helaas, aan infrastructuur werd onvoldoende aandacht geschonken. Dat was toen maar nu ook nog het geval.

 

2 Maar nu? Co-creatie op weg naar 2040.

In april 2015 heeft de Gemeenteraad van Zaanstad besloten opnieuw te proberen de 7 samengevoegde onderdelen tot een echte, goede stad te maken en daarbij de bewoners of vertegenwoordigers ervan te willen raadplegen. De vereniging Hart voor Stad heeft vanaf het eerste moment in april 2015 meegedacht en al diverse – gevraagde en ongevraagde – adviezen in verschillende bijeenkomsten in het kader van MKZNSTD gegeven en schriftelijke bijdragen geleverd aan de website.

De vereniging Hart voor Stad zal graag in de toekomst adviezen blijven geven en betrokken willen blijven bij uitwerking van de gemeentelijke plannen.

 

Wat zou de aanleiding kunnen zijn van MKZNSTD?

·Is de huidige stad verouderd?

·Welke mankementen vertoont de huidige stad?

·Wat functioneert er niet meer?

·Aan welke eisen van deze tijd voldoet de stad niet meer?

·Aan welke eisen moet een moderne stad voldoen?

·Wat heeft de stad op allerlei gebied aan kwaliteiten, die behouden moeten blijven?

·Wat moet en kan er worden weggesaneerd?

·Moet een moderne stad zich aanpassen aan de mens of de mens aan de stad?

 

De gemeente heeft nu 151.000 inwoners.

Er is sprake van dat tot 2040 Zaanstad 180.000 inwoners gaat tellen. Dan zullen bewoners “van buiten” verreweg in de meerderheid zijn.

Waarom zouden mensen in Zaanstad willen wonen?

·omdat de familie hier al generaties woont.

·omdat je hier je werk hebt.

·omdat je sociale contacten hier zijn.

·omdat de omgeving je hier bevalt. Schone lucht, koeien of dicht bij zee.

·omdat Amsterdam om de hoek van de deur is.

·omdat je hier alles hebt wat je nodig hebt, een theater met een goede naam.

·omdat wonen hier goedkoper is dan in Amsterdam.

 

 

3 Ontwikkeling van een visie

Is 25 jaar vooruit kijken voldoende, te weinig of teveel?

Technologische ontwikkelingen lijken in steeds sneller tempo door te gaan. Kijk naar de informatie- en communicatietechnologie en de invloed daarvan op het sociale en maatschappelijke leven. We kunnen maar heel gedeeltelijk bevroeden hoe de wereld er over 25 jaar zal uit zien, al zal ook heel wat onveranderd zijn gebleven.

Zelfs op kortere termijn kunnen belangrijke veranderingen binnen de samenleving ontstaan.

Het is daarom raadzaam niet alleen de blik op 2040 te richten, maar ook op kortere fasen, bijvoorbeeld 2024 en 2032.

Technologische ontwikkelingen en maatschappelijke inpassing gaan steeds sneller. Hierop gaan we verder bij de bespreking van diverse thema’s.

 

Visie in grote lijnen en in detail.

 

Een goede volgorde bij de ontwikkeling van een visie is te starten bij het geheel, met oog voor de onderdelen. Het onderzoek en de daaruit komende bevindingen en uitvoeringsbesluiten gaan over:

Formulering van kernwaarden zoals:

 

leefkwaliteit, milieu, woningen en woonomgeving, levendigheid, ontspanning, rust

 

economische groei, werkgelegenheid, woon- werkverkeer, arbeidsomstandigheden;

 

duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen;

 

Karakter, identiteit, structuur en behoeften van Zaanstad en van de wijken en buurten;

 

De noodzakelijke infrastructuur op bovenstedelijk, stedelijk en wijk- en buurtniveau;

 

De concrete invullingen, zoals verbetering van buurten, woningbouw, bedrijventerreinen.

 

Uitgebreide uitwerking van de visie laten we thans buiten beschouwing, want dit past niet in het kader van ons advies op grote lijnen. Enkele thema’s behandelen we hierna wel.

 

4 Uitwerking van enkele thema’s

Identiteit en structuur

Ons advies is: “Gemeente”, formuleer eerst je kernwaarden voor de toekomst en handel daarnaar. Daarvan hebben wij in hoofdstuk 2 een voorzet gegeven. We citeren het provinciale rapport “Prognose 2015-2040: Concentratie in steden” Naast een toenemende vraag naar woonruimte is er ook een toenemende vraag naar publieke ruimte, voorzieningen, recreatie, groengebieden, openbaar vervoer en infrastructuur.

 

De groene ruimte van Zaanstad met bebouwing er omheen is landschappelijk en stedenbouwkundig uniek; er zal wereldwijd geen stad te vinden zijn met deze structuur. Fantastisch is dat vanuit elke buurt de groene polder vlakbij ligt. Met een groeiende bevolkingsomvang stijgt de behoefte aan recreatief verblijf nabij en in open groen landschap.

 

Opvulling van de “gaten” is in onze ogen HET begin van de zo gewenste verstedelijking en komt tegemoet aan de eerder geformuleerde wens van Zaanstad:

“…..  opnieuw te proberen de 7 samengevoegde onderdelen tot een echte, goede stad te maken”

Het geeft bovendien tijd om na te denken over nieuwe grote locaties. Zijn die echt wel nodig?

 

Andere thema’s:

Wat moet bewaard worden aan monumenten.

Hoe zal de nieuwe Skyline van Zaanstad moeten worden?

Wij vinden dat er een evenwichtige verdeling van activiteiten zoals cultuur en recreatie moet plaatsvinden over Zaanstad. Dus geen concentratie op 1 locatie.

Scholen, sportvelden en de diverse gemeenschapsruimten moeten zodanig geplaatst zijn dat kinderen en volwassenen geen grote afstanden hoeven af te leggen.

 

5 Infrastructuur

Korte en middellange termijn

Een aantal grote problemen in Zaanstad dient op afzienbare termijn een passende – en soms tijdelijke – oplossing te krijgen. Dat geldt met name voor het spoor en de verkeerswegen door Zaanstad. We constateren:

 

Er zullen meer treinen gaan rijden als het PHS wordt ingevoerd.

 

De plannen voor een verdieping van het spoor bij de kruising met de Guisweg dienen snel te worden geïmplementeerd. Hierbij zou rekening moeten worden gehouden met rigoureuzer ingrijpen binnen 25 jaar of daarna.

 

Verandering van de infrastructuur in dat gebied kan leiden tot betere op- en afritten van de A8; een project door ons “Schans” genoemd en reeds op gemeentelijk niveau besproken. En tot woningbouw aldaar.

 

De spoorbrug over de Zaan vormt een gevaar. Bij een calamiteit van enige omvang ligt de verbinding tussen West-Friesland en Amsterdam/Schiphol er uit!

 

Metrostellen zijn al zo ingericht dat ze ook op het spoor kunnen rijden. Een snelle verbinding tussen stations Sloterdijk, Zaandam en Krommenie met metrostellen doet zich mogelijk voor.

 

Er moet worden gestreefd naar doortrekken van de metro vanuit Amsterdam-Noord naar station Kogerveld in Zaanstad om zo de bereikbaarheid van West-Friesland te verbeteren en te garanderen. Zo zal een snelle verbinding met de binnenstad van Amsterdam gerealiseerd worden met toekomst zekerheid. De metrolijn kan langs of boven de A8 gebouwd worden. Een feitelijk langzame busverbinding aan de Oostkant van Zaanstad zal daardoor worden vervangen door modern en snel openbaar vervoer.

 

Infrastructureel zal rekening moeten worden gehouden deze lijn verder door te kunnen trekken naar Noordelijkere woongebieden.

 

 

 

 

Binnen de corridorstudie Hoorn – Amsterdam wordt serieus nagedacht over een aanpassing van het knooppunt Zaanstad. Wij vinden dat er nu al rekening moet worden gehouden met de passage van de metro naar station Kogerveld. Wij hebben dat het Ministerie al laten weten.

 

Het verkeer op de Pr. Bernhard rotonde dreigt over 5 jaar vast te lopen. Wij hebben u een gedetailleerde oplossing middels een Fly-over aangereikt. Zie de blog op MKZNSTD.

 

Het HOV traject vanaf de Pr. Bernhardrotonde tot en met de Vijfhoek is niet optimaal door de vele twee-baans weggedeelten. Overigens is het lokale en regionale busvervoer op orde.

 

We moeten nadenken over vrachtverkeersstromen en verdeelstations aan de stadsrand.

 

6 Woningbouw

Kwaliteit en inrichting van woningen en woonomgeving

In vernieuwde buurten en nieuwe wijken moet een mengeling van huizen komen die “bereikbaar” zijn voor Zaankanters met een niet al te hoog inkomen; maar ook huizen voor mensen met midden- en hogere inkomens. Dat is goed voor de sociale cohesie en goed voor de Zaanse economie.

We refereren ook aan een kenmerkende Zaanse identiteit van woningbouw in straten waar villa’s naast “gewone” huizen staan, zoals thans op de Oost- en Westzijde te Zaandam.

Denk ook aan voorzieningen voor educatie, geloofsbeoefening, buurthuizen, internetcafés, winkels in de wijk en een dorpscafé.

Rekening moet worden gehouden met de volgende punten:

 

De 65+ Huishoudens nemen sterk toe in de komende 25 jaar.

 

Duurzame, vernieuwende bouw van klimaat renderende woningen, dus met energieoverschot.

 

Er is vraag naar “jaren dertig woningen”. Vooroorlogse huizen kunnen daartoe worden aangepast aan de kwaliteitseisen van vandaag.

 

Ook woningen met 3 à 4 verdiepingen met onderscheidene gevels en een inpandige garage.

 

Liefst het parkeren zoveel mogelijk uit het zicht houden.

 

 

7 Hoeveel huizen hebben we nodig in de komende 25 jaar?

Wat zal Zaanstad gaan worden?

Wordt Zaanstad de satelliet slaapstad van Amsterdam?

Meer bedrijven naar Amsterdam, meer kantoren naar Zaanstad? Dit zal allereerst uitgesproken moeten worden zodat de infrastructuur daaraan kan worden aangepast.

Voordat begonnen wordt met bouwen moet een goede infrastructuurplanning aanwezig zijn!

 

Ons advies: “Gemeente”: formuleer eerst je kernwaarden (schone lucht, rust, leefbaarheid, goede infrastructuur, geen (milieu)overlast) en handel daarnaar.

 

Onduidelijke toekomst.

Tijdens de MAAKZNSTD bijeenkomsten is gesteld dat in de metropoolregio tot 2040 er behoefte is aan 200.000 tot 300.000 nieuwe woningen.

De vraag aan Zaanstad was kun je er 30.000 voor je rekening nemen?

 

In het rapport “de Staat van de stad” uit 2014 staat:

Aantal inwoners nu 151.600. Verwachting: groei tot 2025; tot 180.000 daarna natuurlijke krimp.

Aantal woningen nu 66.000. Prognose voor 2040: 75.000.

Aantal huishoudens groeit met 600 per jaar.

 

In het recente rapport: “Prognose 2015-2040: Concentratie in steden” van de Provincie Noord-Holland, wordt gerept van een behoefte voor Zaanstad voor 2040 van (maar) 14.300 woningen.

 

DUS   hoe “zeker” zijn al die getallen? En zijn ze “heilig”?

Op diverse discussieavonden was er consensus. Zaanstad zeg tegen de metropoolregie: “niet heilig”.

“Van druppelen word je ook nat”. Dus bouw eerst daar waar nu ruimte is en zie dan verder.

Maar wij adviseren ten zeerste: bouw pas als de lokale infrastructuur geregeld is!

 

Willen wij inderdaad van 150 duizend naar 180 duizend inwoners dan dienen 30.000 woningen gebouwd te worden, deels vervangingen deels nieuwbouw.

Vervanging in oude wijken 10.000

Vullen binnenstedelijke ruimte 5.000

Geheel nieuwe wijken 15.000

 

8 Oude wijken, is Zaanstad toe aan een complete sanering?

In buurten die 100 jaar en ouder zijn zal vaak behoorlijk gesaneerd moeten worden. De structuur, infrastructuur en voorzieningen zijn vaak achterhaald. Moet dan funderingsherstel plaatsvinden? Vooraf zal moeten worden bekeken of de woningen qua inrichting nog voldoen of niet verder gaan vervallen en dan steeds minder aan “ huidige woningeisen” voldoen.

De verschillende eigendomsverhoudingen maken het er niet gemakkelijk op. Het zal pijnlijke ingrepen inhouden, maar oplopende kosten van onderhoud en van funderingsherstel moeten meegewogen worden bij besluiten. De Indische buurt in Wormerveer is daarvan een mooi voorbeeld. Ook de vernieuwde Rosmolenbuurt, geeft een aardige aanzet. Geen monotone blokken nieuwbouw maar afwisseling en aantrekkelijke uitstraling. Spreken wij hier over 10.000 huizen in potentie?

 

9 Binnenstedelijke ruimte

Er is op veel plaatsen ruimte waar ongeveer 5000 huizen gebouwd zullen kunnen worden.

Wij pleiten er hartgrondig voor om te beginnen met binnenstedelijk bouwen. Echter eerst na een grondige studie van de noodzakelijke infrastructuur en besluiten daarover voordat met bouw wordt aangevangen.

 

Gemeentelijke inventarisatie toont aan dat er op diverse kleinschalige locaties plaats is voor in totaal 5000 tot 7500 huizen. Weliswaar levert binnenstedelijk bouwen problemen op. Te denken valt aan gebrek aan investeerders, bezwaarprocedures, mogelijke milieuproblemen, waardoor de 7500 mogelijk niet gehaald zullen worden. Een aantal van 5000 woningen is mogelijk wel haalbaar.

 

Enkele voorbeelden:

 

Zaanoever.

De komende 20 jaar zou gestimuleerd moeten worden de zware industrie langs de Zaan naar een plek aan de rand van Zaanstad te doen verhuizen.

De vrij gekomen ruimte kan dan benut worden om nog meer woningen te realiseren. Een Zaanoever kan door – liefst meest excellente – stedenbouwkundigen ontwikkeld worden voor gemengde bewoning, maar ook voor kleine bedrijvigheid en doorkijkjes naar de Zaan met veel groen.  Hierdoor kan een bijzonder fraaie beeldkwaliteit van de Zaan en de Zaanoevers ontstaan. Langs de, afwisselend groene en stenen, oevers kan een wandel- en fietspad een verrijking worden. Varend over de Zaan zie je dan een Zaans “parelsnoer” van Zaandam tot Krommenie.

 

Zaanse Rijweg

De Provinciale weg N203 door stedelijk Zaanstad heeft over grote afstanden een zeer matige uitstraling. Het is nu vooral een vervuilende verkeersweg. De potentie is echter veel groter. Als op termijn trein- en autoverkeer anders gestructureerd wordt kan ruimte ontstaan voor woningbouw en publieke ruimte. En de Zaanse Rijweg als boulevard. Een ruimtelijk beeldkwaliteitsplan is onmisbaar.

 

Langere termijn

Technologische ontwikkelingen en maatschappelijke en ruimtelijke inpassing daarvan zijn te verwachten.

Met name op het gebied van woningbouw zijn drastische veranderingen in het verschiet.

 

 

Denk aan schone energie, lokale opwekking van elektriciteit in buurten die zo zelfvoorzienend worden. 

Schone robotauto’s zijn volop in ontwikkeling. 

Het wegennet en de inrichting van wegen zal daarop aangepast moeten worden. Alleen dan kan het volle profijt van efficiency benut worden, doordat voertuigen als treintjes achter elkaar geschakeld worden. 

Schone robottreinen zijn volop in onderzoek. Vrijwel wrijvingsloos zal ‘gevlogen’ worden op luchtkussen en door eigen energieopwekking. Rails en bovenleiding kunnen verdwijnen. Stoptreinen hoeven op stations niet meer te stoppen. In China wordt een concept uitgewerkt van een treinsysteem, waarbij passagiers een bovenliggende platformcabine instappen dat daarna door de voorbijrijdende trein wordt opgepikt. Vervolgens dalen de passagiers in de rijdende trein. Als de trein vervolgens bij het volgende station aankomt zal de bovenliggende platformcabine mensen bevatten die willen uitstappen en laat de trein deze cabine bij het station achter en wordt weer een nieuwe oppikt. De infrastructuur kan efficiënter worden, waardoor oppervlak vrijkomt voor bebouwing en publiek domein. Zodoende kan de structuur, de ruimte, identiteit en gebruik van Zaanstad zeer beïnvloed worden. Hoogspanningstrace’s moeten verdwijnen om ruimte te maken voor nieuwbouw.

 

 

10 Nieuwe wijken.

De open groene ruimte van Zaanstad is landschappelijk en stedenbouwkundig uniek. Onderstaande schets geeft de mogelijkheden weer.

 

Al deze mogelijkheden hebben meer nadelen dan voordelen. Zoals wij in hoofdstuk 7 schreven is er onenigheid over het aantal te bouwen woningen. Dus pleiten wij voor terughoudendheid in de komende 10/15 jaar met bouwen in het “groen”.

 

  

Recent heeft de gemeente samen met andere gemeenten in Nederland aangegeven om rond essentiële groene gebieden een grens te trekken. Dat juichen we toe.

En moeten we niet op een relevant moment tegen de metropoolregio zeggen, gezien de eerder geformuleerde kernwaarden: “we hebben niet meer ruimte”.

 

 

11 Bedrijven en bedrijventerreinen

Bedrijventerreinen en grote kantoorgebouwen dienen aan de periferie van de stad te liggen. Buiten thans bestemde terreinen wordt dit de komende 25 jaar een lastige opgave, wegens ruimtegebrek.

Uitbreiding van midden- en kleinbedrijf dient gestimuleerd worden.

De vraag is, of en hoe de Zaan als industrievervoermiddel behouden moet blijven.

Voor het landverkeer geldt weliswaar hoe minder scheepvaart op de Zaan hoe beter, maar zolang er bedrijven langs de Zaan staan, geldt mogelijk voor hen het tegenovergestelde. Maar ook geldt dat vervoer per schip vrachtverkeer op de weg verlicht.

Woningbouw op bedrijventerreinen met weinig overlast waar “gaten”  vallen door staken van bedrijfsactiviteiten, zou door woningbouwcorporaties of projectontwikkelaars opgenomen en door de gemeente gefaciliteerd moeten worden. Als voorbeeld noemen we de Achtersluispolder. De milieuwetgeving beperkt mogelijkheden, zelfs als de feitelijke overlast ‘meevalt’.

De Zaanse economie dient een meerzijdige structuur te krijgen. Naast de goed ontwikkelde sector van industrie, handel, transport en bouwnijverheid dient ook de dienstensector meer gestimuleerd te worden.

 

12 Verder proces

Hoe dient het plan van aanpak er uit te zien?

Een suggestie:

Fase 1 kernwaarden te formuleren; het opstellen van een nota van uitgangspunten.

Fase 2 visieontwikkeling in overleg met de metropoolregio en provincie.

Fase 3 opstellen van een masterplan.

Fase 4 masterplan uitwerken tot een ruimtelijk plan waarbij infrastructuur op de voorgrond staat.

Fase 5 projecten ontwikkelen en uitvoeren.

 

13 Projectorganisatie

De bestuurlijke afstemming zal wellicht plaatsvinden door een stuurgroep.

Deze organisatie zal worden voorgezeten door een projectmanager, die verantwoordelijk is voor de organisatie van het gehele project, zoals de voortgang, inhoud, kwaliteit, budget en communicatie. Een wethouder wordt belast met de politiek-bestuurlijke leiding.

 

De vereniging Hart voor Stad wil graag vertegenwoordigd zijn in een stuurgroep en dus meewerken aan een veelzijdige visie en een kwalitatief hoogwaardig programma en een stedelijk plan.

 

Het bestuur van vereniging Hart voor Stad,  13 april 2016